''Η Ιστορία – Θυμηδία της Επιστολικής ψήφου στην Ελλάδα'' - ΑΡΘΡΟ του Δικηγόρου Χρήστου Γκουγκουρέλα

Από μικρά παιδιά, όταν ακούγαμε από τους μεγαλύτερούς μας διάφορες ‘‘ιστορίες’’, θυμόμαστε ότι αυτές ξεκινούσαν με την κλασσική αφηγηματική αρχή ‘‘Μια φορά και έναν καιρό…’’. Έτσι, λοιπόν, κι εγώ που σκοπεύω να θυμίσω τη μέχρι τώρα (;) ‘‘ιστορία’’ της καθιέρωσης της επιστολικής ψήφου στη χώρα, θα ξεκινήσω με τον πατροπαράδοτο τρόπο:

Μια φορά και έναν καιρό, λίγο μετά αφότου πρώτο έγινε Πρωθυπουργός (Σεπτέμβριος 2019), ο νυν Πρωθυπουργός, κατά την ομιλία του προς την Ομογένεια, στο Πολιτιστικό Κέντρο Αγίου Δημήτριου της Ν. Υόρκης, είχε εξαγγείλει συγκεκριμένα: «Το 2023, όταν θα γίνουν οι επόμενες εθνικές εκλογές, θα μπορείτε επιτέλους να ψηφίζετε από τον μόνιμο τόπο διαμονής σας…
Θα νομοθετήσουμε την επιστολική ψήφο ώστε να μπορεί ο κάθε ένας ο οποίος είναι εγγεγραμμένος στους εκλογικούς καταλόγους να ψηφίζει εξ αποστάσεως, να μην αναγκάζεται να γυρίζει στην πατρίδα και να επωμίζεται το κόστος».

Κατόπιν των ανωτέρω, ψηφίστηκε πράγματι ο εκτελεστικός του Συντάγματος Νόμος Ν. 4648/2019 με βάση τον οποίο (αρ. 2§2), ωστόσο, θεσπίζονταν απαραίτητες σωρευτικές προϋποθέσεις για την εγγραφή στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους Ελλήνων ψηφοφόρων του Εξωτερικού, ήτοι αυτοί θα έπρεπε: α) να έχουν διαµείνει συνολικά δύο (2) έτη εντός της Ελληνικής Επικράτειας κατά το χρονικό διάστηµα των τελευταίων τριάντα πέντε (35) ετών από την ηµεροµηνία υποβολής της αίτησης εγγραφής και β) να έχουν υποβάλει φορολογική δήλωση κατά το τρέχον ή το προηγούµενο φορολογικό έτος.

Εξαρτώµενα δε µέλη των οικογενειών εξαιρούνταν του περιορισµού της περίπτωσης β’, εφόσον: αα) δεν είχαν συµπληρώσει τα τριάντα (30) έτη τους και ββ) είχαν υποβάλει φορολογική δήλωση συγγενείς α’ βαθµού κατά εκείνο ή το προηγούµενο φορολογικό έτος.

Όμως, στο άρθρο 51§3 του Συντάγματος απαριθμούνται από τον Συνταγματικό Νομοθέτη αποκλειστικά, περιοριστικά και εξαντλητικά, ως ‘‘numerus clausus’’, οι περιορισμοί που μπορεί ο Κοινός Νομοθέτης (η Βουλή) να επιθέσει στο δικαίωμα του εκλέγειν που έχουν οι κατέχοντες την ελληνική ιθαγένεια και κατοικούντες είτε στο Εσωτερικό, είτε στο Εξωτερικό. Στο άρθρο αυτό, το Σύνταγμα πανταχόθι βοά ότι ‘‘ο νόμος δεν μπορεί να περιορίσει το εκλογικό δικαίωμα παρά μόνο αν δεν έχει συμπληρωθεί κατώτατο όριο ηλικίας ή για ανικανότητα δικαιοπραξίας ή ως συνέπεια αμετάκλητης ποινικής καταδίκης για ορισμένα εγκλήματα.

’’Έτσι, τότε με το άρθρο μου ‘‘Η ψήφος των Ελλήνων του Εξωτερικού και η μυωπική προσέγγιση του Έλληνα νομοθέτη’ είχα έγκαιρα επισημάνει: ‘‘Με το Νόμο, λοιπόν, που ψήφισε πριν λίγες μέρες η Βουλή, στο πλαίσιο της προστεθείσης στο Σύνταγμα παραγράφου 4 του άρθρου 54, τροποποιήθηκαν ευθέως και ουσιωδώς οι παράγραφοι 3 και 4 του άρθρου 51, δηλαδή συνταγματικές διατάξεις που δεν περιλαμβάνονταν στον κατάλογο των διατάξεων, που η προηγούμενη Βουλή (αρ. 110§2 Συντ.) αποφάσισε να αναθεωρηθούν. Το γεγονός αυτό από μόνο του, eo ipso, συνιστά άμεση καταστρατήγηση του Συντάγματος’’.

Ενώ, από την άλλη πλευρά, δημιουργούνταν, όπως έγραφα, το οφθαλμοφανώς οξύμωρον, οι Έλληνες του Εξωτερικού να μην υπόκεινται σ’ αυτούς τους περιορισμούς αν έρθουν και ψηφίσουν στην Ελλάδα κατά τη διενέργεια των εθνικών εκλογών. Η δε πολυδιαφημιζόμενη ‘‘επιστολική ψήφος’’, παρά τις εξαγγελθείσες κυβερνητικές προθέσεις, είχε ‘‘εξαφανιστεί από το Χάρτη’’ και ο άνω αρχικός Νόμος που τελικά ψηφίστηκε (Ν. 4649/2019) όχι μόνο δεν συμβάδιζε με το Σύνταγμα αλλά και άφηνε ‘‘άφωνους’’, παρά τις εξ’ αντιθέτου εξαγγελίες ή αρχικές προθέσεις, τους συμπατριώτες μας στο Εξωτερικό.

Για αυτό και τότε θαρρετά και σθεναρά είχα τονίσει: ‘‘Ο Νόμος αυτός αντανακλώντας μια ‘‘τυπικίστικη και περιοριστική’’ σχέση της ομογένειας με τη ‘‘μητέρα πατρίδα’’, συνιστά, κατά την υποκειμενική μου άποψη, όχι απλά την έκφραση, ελέω διακομματικών ‘‘ζυμώσεων και συμβιβασμών’’, μιας ιδεοληπτικής και αναχρονιστικής αντίληψης της Ελλάδας στις σχέσεις της με την ανά τον Κόσμο Διασπορά της, αλλά και γνήσιο περιορισμό στο πεμπτουσιακό φορτίο της ίδιας της έννοιας του ‘‘Homo Politicus’’, αδικαιολόγητο ‘‘καπέλωμα’’ του εθνοκεντρικού οραματικού σχεδιασμού από τον ανασχετικό ‘‘μυωπισμό’’ της ελλαδικής πολιτικής πραγματικότητας’’.

Εν συνεχεία, έναν χρόνο και κάτι μετά τα παραπάνω, η Κυβέρνηση έδειξε έμπρακτα ότι αντιλήφθηκε το ατελές και συσταλτικά ωφέλιμο της πρωτοβουλίας του 2019. Συνετάχθη ‘‘διορθωτικό’’ νομοσχέδιο στην αιτιολογική έκθεση του οποίου (την οποία έκθεση όχι μόνο λίγοι Έλληνες τη διάβασαν ή θα τη διάβαζαν αλλά δεν ξέρω πόσοι από τους Βουλευτές την είχαν διαβάσει) καταγραφόταν η παραδοχή της αποτυχίας του Ν. 4648/2019.

Επισημαινόταν, λοιπόν, στην εν λόγω αιτιολογική έκθεση: ‘‘Με τον τρόπο αυτόν (δηλ. τις ρυθμίσεις του Ν. 4648/2019) καθίσταται δυσχερής η συμμετοχή στις εκλογές για το μεγαλύτερο μέρος των εκλογέων’’, ενώ γινόταν επίσης παραδεκτό: ‘‘Με την προτεινόμενη ρύθμιση (δηλ. την κατάργηση των περιορισμών στο δικαίωμα ψήφου των αποδήμων) λαμβάνεται μέριμνα…για την ίση αντιμετώπιση τόσο των εκλογέων που είναι μόνιμοι κάτοικοι εξωτερικού, όσο και των εκλογέων που τυγχάνει να βρίσκονται στο εξωτερικό κατά την ημέρα των εκλογών’’.

Για να γινόταν, ωστόσο, νόμος του ελληνικού κράτους το συγκεκριμένο νομοσχέδιο απαιτούνταν, σύμφωνα με το άρθρο 51§4 του Συντάγματος, τα 2/3 των ψήφων του όλου αριθμού των Βουλευτών, δηλαδή η θετική ψήφος 200 Βουλευτών. Τελικά, όταν ήρθε προς συζήτηση και ψήφιση στη Βουλή, υπέρ του νομοσχεδίου ψήφισαν 190 Βουλευτές και έτσι η ‘‘διορθωτική’’ επέμβαση στη φανερή αντισυνταγματικότητα του Ν. 4648/2019 απέτυχε.

Προσωπικά, στο άρθρο μου ‘‘H μεγάλη χαμένη ευκαιρία της ψήφου των αποδήμων’’ είχα τότε (28-5-2021) σχολιάσει: ‘‘Για ακόμη μια φορά, συνεπώς, οι κομματικοί σχεδιασμοί επικράτησαν έναντι του εθνικού οραματισμού, το πολιτικό συμφέρον παραγκώνισε τις προοπτικές του Ελληνισμού να λειτουργήσει ως παγκόσμιο δίκτυο δημοκρατίας, κουλτούρας και αξιών και ο κοντόθωρος και υστερόβουλος παλαιοκομματισμός ‘‘εκπαραθύρωσε’’ από τον ίδιο τον καμβά του πολιτικού μας συστήματος τη νοηματική ουσία του Ελληνισμού, υπενθυμίζοντας προς άπαντες ότι εδώ επικρατεί ο ‘‘στενά εννοούμενος’’ Ελλαδισμός…’’.

Το 2023, με νέο νόμο (πρόκειται για τον N. 5044/2023) αίρονταν διακωλυτικές προϋποθέσεις στο άνω κομβικό, δημοκρατικό δικαίωμα των συμπατριωτών μας που ζουν στο εξωτερικό. Πράγματι, οι οικείες παράγραφοι του άρ. 2 του αρχικού Ν. 4648/2019 αναφορικά με τις προϋποθέσεις εγγραφής στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους ψηφοφόρων του εξωτερικού, περί συγκρότησης Διακομματικής Επιτροπής εξέτασης ενστάσεων κατά απορριπτικών αποφάσεων εγγραφής στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους, περί διαδικασίας εγγραφής στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους και περί της εφαρμογής των περιορισμών εγγραφής στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους στις εκλογές για την ανάδειξη μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, καταργήθηκαν με την καινούργια νομοθεσία.

Ως εκ τούτου, στο άρθρο μου ‘‘Τι είναι τελικά ο πρόσφατα ψηφισθείς νόμος για την ψήφο των αποδήμων;’’ είχα υποστηρίξει: 

‘‘Ο πρόσφατος νόμος (Ν. 5044/2023), λοιπόν, που αίρει τους περιγραφόμενους στον Ν. 4648/2019 περιορισμούς στο δικαίωμα του εκλέγειν των εκλογέων του Εξωτερικού, επειδή ακριβώς ο νόμος του 2019 ήταν εκτελεστικός του άρ. 54§4 του Συντάγματος, δεδομένου ότι το άρ. 54 όριζε δυνητικούς περιορισμούς στο άνω δικαίωμα, επιβαλλόμενους με νόμο, αποτελεί, και κατά τον κοινό νου, ‘‘πρακτική αποκαθήλωση’’ της πολιτικής σκοπιμότητας και ρυθμιστικής χρείας μιας έντονα αμφιλεγόμενης συνταγματικής διάταξης, αυτής δηλαδή του άρ. 54§4.

’’Παρά ταύτα, καθώς για ακόμη μια φορά δεν συμπεριελήφθη καμία πρόνοια για το δικαίωμα του εκλέγειν του απόδημου Ελληνισμού μέσω της επιστολικής ψήφου, διότι ‘‘για…τεχνικούς λόγους δεν ήμασταν ακόμα έτοιμοι’’, όπως ελέχθη τότε από τον αρμόδιο Υπουργό, χαρακτήρισα την άνω πολιτική τοποθέτηση ως ‘‘υπεκφυγή μιζεραμπιλισμού’’’ και στο άνω άρθρο μου (‘‘Τι είναι τελικά ο πρόσφατα ψηφισθείς νόμος για την ψήφο των αποδήμων;’’) κατέληγα: ‘‘ ο νέος νόμος (ο Ν. 5044/2023 δηλαδή) για την ψήφο των Ελλήνων του εξωτερικού, επί ενός διττού πεδίου κριτικής, είναι αφενός, από τη σκοπιά του νομοθετικού σώματος, μια ab intra (εκ των έσω) 

‘‘νομοτεχνική απονεύρωση’’ του άρ. 54§4 του Συντάγματος και αφετέρου μια (ελπίζω) ‘‘άσκηση αναβλητικότητας’’, και όχι οριστική ματαίωση, στο ζήτημα της νομικής κατοχύρωσης της επιστολικής ψήφου, αναβλητικότητας, πάντως, που, δεδομένου ότι στην παρούσα συγκυρία υπήρχε η απαιτούμενη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, ξεκάθαρα λογίζεται ως μια (άλλη) χαμένη, μα εξαιρετική, ευκαιρία για την τελική θέσπιση της επιστολικής ψηφοφορίας για τους απανταχού Έλληνες ανά τον Κόσμο’’.

Ώσπου πριν 5 μέρες (στις 26-1-2024), έλαβε ΦΕΚ ο Ν. 5083/2024 που καθιερώνει τελικά την επιστολική ψήφο για κάθε Έλληνα που έχει το δικαίωμα του εκλέγειν, άρα και για τους Έλληνες του απόδημου Ελληνισμού. Αλλά, αν δεν το πήρατε χαμπάρι, ο νέος νόμος δεν παρέχει το δικαίωμα της επιστολικής ψήφου σε όλους τους δικαιούμενους καθολικά και τελειωτικά αλλά ισχύει μόνο και αποκλειστικά στις εκλογές για την ανάδειξη εκπροσώπων της χώρας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, σύμφωνα με τον Ν. 4255/2014, καθώς και για την τυχόν διεξαγωγή εθνικού δημοψηφίσματος, σύμφωνα με τον Ν. 4023/2011.

Το δικαίωμα της επιστολικής ψήφου ισχύει, συνεπώς, κατά διάκριση και πάντως όχι στις εθνικές εκλογές όπως είχε υποσχεθεί…. μια φορά και έναν καιρό ο Πρωθυπουργός στους Έλληνες της απανταχού ομογένειας.Τι έγινε, λοιπόν; Ενώ το απόλυτο ζητούμενο είναι η καθιέρωση της επιστολικής ψήφου στις εθνικές εκλογές, με τις οποίες εκλέγουμε κυβέρνηση που διαμορφώνει τη ρότα της χώρας και τις συνθήκες ζωής ημών και των παιδιών μας, αν και η αρχική ‘‘σύλληψη’’ του νομοσχεδίου, παραδόξως και οξύμωρα, αφορούσε μόνο τις ευρωεκλογές και τη διενέργεια δημοψηφίσματος, όταν έγινε αντιληπτό το ‘‘φιάσκο’’ που θα προξενούσε ένας νόμος που θα άφηνε απέξω το δικαίωμα της επιστολικής ψήφου στις εθνικές εκλογές, η αρμόδια Υπουργός προσπάθησε με τροπολογία να ενσωματώσει στο υπό ψήφιση νομοσχέδιο και την περίπτωση καθιέρωσης της επιστολικής ψηφοφορίας και στις εθνικές εκλογές.

Τα γνωστά κόμματα της αντιπολίτευσης, ωστόσο, δεν δέχθηκαν την… ‘‘αιφνιδιαστική’’ τροπολογία και έτσι με το νόμο που τελικά ψήφισε η Βουλή ‘‘πετάχθηκε στα σκουπίδια’’ (για άλλη μια φορά) το απόλυτο ζητούμενο, δηλαδή η επιτέλους καθιέρωση της επιστολικής ψήφου (θέμα που αφορά κυρίως τους Έλληνες του Εξωτερικού) στις μακράν καθοριστικότερες (για το παρόν και το μέλλον του Ελληνισμού) εκλογές που διεξάγονται στη χώρα, δηλαδή στις εθνικές εκλογές…

Μια φορά και έναν καιρό, λοιπόν, δόθηκε μια υπόσχεση ότι οι Έλληνες όπου Γης θα ψήφιζαν για την ανάδειξη της κυβέρνησης της χώρας τους (και) με επιστολική ψηφοφορία. Από τότε, η εκπλήρωση της υπόσχεσης, αν και ιστορική επιταγή, παραμένει θεωρητική ρητορεία. Ο πρώτος νόμος (2019) έθετε εμπόδια και αντέβαινε ανοιχτά στο Σύνταγμα, το ‘‘διορθωτικό’’ του νομοσχέδιο (2021) δεν έτυχε ‘‘κοινοβουλευτικής συναίνεσης’’ και παραπέμφθηκε στις καλένδες, αργότερα (2023) ήρθησαν τα εμπόδια αλλά δεν καθιερώθηκε η επιστολική ψήφος, και φέτος (2024) η επιστολική ψήφος πάλι αποκλείστηκε για τις εθνικές εκλογές θεσπιζόμενη μόνο για τις… ‘‘ανώδυνες’’ ευρωεκλογές και για την πραγματικά σπάνια (όπως η πολιτική Ιστορία του Τόπου μας επιβεβαιώνει) περίπτωση του εθνικού δημοψηφίσματος.

Ρωτώ, επομένως, τον καθένα σας: Αν ήσασταν ειδικά Έλληνας του Εξωτερικού, πώς θα νιώθατε και πώς θα κρίνατε τη στάση της χώρας σας απέναντί σας στο συγκεκριμένο θέμα; Σκεφτείτε το…

Εγώ, πάντως, έριξα μια ματιά σε μια παράγραφο που είχα γράψει στο πρώτο άνω άρθρο μου, το 2019 (‘‘Η ψήφος των Ελλήνων του Εξωτερικού και η μυωπική προσέγγιση του Έλληνα νομοθέτη’’): ‘‘…..η Ελλάδα, ειδικά από εδώ και εμπρός, θα είναι από τη μια και ‘‘επιβιούσα’’ και υπαρξιακά αυτοτελής, αλλά και στο περίγραμμα των περιφερειακών και ευρύτερων διεθνοπολιτκών συσχετισμών ισχυρή από την άλλη, όταν δεν θα συμπεριφέρεται ως ούσα ‘‘κουκίδα’’ στον Παγκόσμιο Χάρτη, μονιστικό σημείο αναφοράς σε δεδομένο χωρόχρονο, δρώντας στο sticto sensu νοούμενο ιδιότυπο πλαίσιο του ‘‘Ελλαδισμού’’ και υπό τους εγγενείς περιορισμούς του, αλλά όταν πράγματι θα συνεχίσει να είναι ενεργητικά εξωστρεφής, όπως η μακραίωνη Ιστορία της υποδεικνύει (αν όχι επιβάλλει), λειτουργώντας υπό τη λογική και δομική διασύνδεση ενός δικτύου, που στο κέντρο θα έχει την Ελλάδα, ως γεωγραφικό χώρο και πυρήνα διάδρασης, και θα απλώνεται σε κάθε γωνιά της γης, όπου ζουν και αναπνέουν και δραστηριοποιούνται Έλληνες.

Υπ’ αυτό το πρίσμα, ο Ελληνισμός, ως ιστορικό –πολιτιστικό μέγεθος (και όχι ο ‘‘Ελλαδισμός’’ με τις καχεξίες των τελευταίων 200 χρόνων του) μπορεί όχι απλά να υφίσταται, αλλά και (mutatis mutandis) να μεγαλουργεί’’. Και έμεινα με ένα πικρό χαμόγελο….

Κατερίνη, 31/1/2024

ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ

ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ

LLM IN INTERNATIONAL COMMERCIAL LAW

LLM IN EUROPEAN LAW

Cer. LSE in Business, International

Relations and the political science